SÁM 119
Edda ; Island, 1827
Fuld titel
Íslensk Snorra-Edda, hafandi inni að halda I. Gylfaginning eður Háslygi, II. Bragaræður, III. Kenningar og málrúnir. Skrifuð að Kirkjubóli í Stöðvarfirði árið 1827 af NB............
Indhold
Edda
„Edda Íslendinga“
Í þessari gerð Eddu sem skipt er í þrjá hluta (sjá: Titilsíða) er bæði formáli Magnúsar Ólafssonar (Laufás-Edda (sjá Edda Magnúsar Ólafssonar (Laufás Edda), Anthony Faulkes 1979 )) og Prologus Snorra Sturlusonar (Snorra-Edda (sjá Snorri Sturluson ritsafn, Vésteinn Ólason 2002: xxxi-xl )). Edda Snorra Sturlusonar er í fjórum hlutum, þ. e. Prologus, Gylfaginning, Skáldskaparmál og Háttatal. Það var að undirlagi Arngríms Jónssonar lærða að Magnús prestur Ólafsson skrifaði Laufás-Eddu (sbr. Edda Magnúsar Ólafssonar (Laufás Edda), Anthony Faulkes 1979; 15-16 ) AM 758 (sjá Katalog II; bls. 180 (nr. 1875)) en hún er kerfisbundin skráning á efni Eddu. Magnús setur goðsögurnar fram sem dæmisögur og kenningum Skáldskaparmála raðar hann í stafrófsröð eftir merkingu. Háttatal Snorra-Eddu er ekki með. Magnús skiptir efni sínu í tvo hluta; dæmisögur (Gylfaginning og Bragaræður) og kenningar auk þess sem hann skrifar formála. Í þessari gerð Eddu eru hlutarnir taldir vera þrír. Gylfaginning sá fyrsti, Bragaræður annar og kenningar sá þriðji. Báðir formálarnir (eftir Snorra Sturluson og Magnús Ólafsson) eru með í þessari gerð eins og fyrr er getið.
Efnisyfirlit
Efnisyfirlitið er nákvæm upplistun á efni bókarinnar sem skiptist í þrjá hluta þ.e. l. partur eður Gylfaginning (40 sögur); 2. partur: Bragaræður (20 sögur); 3. partur. Kenningar og nöfn eftir stafrófi (a-ö). Auk þessa eru Registur yfir málrúnir (klapprúnir, villuletur og rammvilling), Appendix þ.e. Krists og sólarvísur og undir Viðbætir eru fjórir háttalyklar, söguyfirlit og vísa eftir Matthildi Pétursdóttur.
Formálar
Til lesarans
„Til lesarans“
„Edda er íþrótt af forndiktuðum fróðra manna dæmisögum og margfundnum heitum hlutanna, …“
„…því öll forn fræði eru ekki á einni bók.“
Hér er formáli Magnúsar Ólafssonar en með breytingum og viðbótum (eftir óþekktan höfund). Í niðurlagi formálans sem er viðbót við formála Magnúsar er fjallað um efnislegt mikilvægi (sjá blöð 5r-v; sjá formála Magnúsar Ólafssonar ( Edda Magnúsar Ólafsson (Laufás Edda), Anthony Faulkes 1979: 189 ).
Prologus Snorra-Eddu
„Almáttugur Guð skapaði í upphafi himin og jörð og alla þá hluti sem þeim fylgja … “
„… í Norveg, Svíþjóð, Danmörk, Saxland og Jótland, sem sjá má af fornum landaheitum, staða, borga og margra annarra hluta.“
Fyrsti partur Eddu
Gylfaginning
„Gylfaginning. 1sta Fabula. Um Gylfa og Gefjun“
„Gylfi réð þar löndum með kóngstign er nú heitir Svíþjóð …“
„… og eftir honum sagði hvur maður öðrum allar þessar áður skrifaðar dæmisögur.“
Fjörutíu dæmisögur.
Annar partur Eddu
Bragaræður
„Bragaræður, I. dæmisaga. Um Ægir“
„Einn maður er nefndur Ægir …“
„…Hér af eru steinar kallaðir brandur Hamðis og Sörla.“
Tuttugu dæmisögur.
Þriðji partur Eddu
„III. partur Eddu“
Kenningar
„Kenningar og nöfn eftir a, b, c. A. Ása nöfn.“
„Baldur, Býleifur, Bragi …“
„…hlífar og örvar.“
Endi á kenningum.
Málrúnir
„Málrúnir, þeirra myndir, nöfn og kenningar eftir stafrófi. a. […] ár. “
„Ár er afrek, aldarauki, algróinn akur, …“
Endi á málrúnum.
Slétturúnir Sæmundar fróða
Klapprúnir
Rammvilling
Viðbætur
„Appendix“
Í viðbótum eru Krists- og sólarvísur, fjórir háttalyklar, söguyfirlit og vísa eftir Matthildi Pétursdóttur.
Viðbætur við kenningar
Kristsvísur
„Kristsvísur “
„Kristur skóp ríkur og reisti, …“
„… hvatir né betri bræður landreka æðri.“
Sólarvísur
„Sólarvísur “
„Máni skín af mæði …“
„… auðið lífs né dauða.“
„Þessar Krists- og sólarvísur heyra til kenningunum.“
(Skrifaraklausan er á blaði 101r).
Kvæði um útleggingu Eddu á danska og latínska tungu
„Þá Edda var útlögð á danska og latínska tungu var þetta kveðið:“
„Edda hvílir undir …“
„… hafði hún reist sig of.“
„Endi. N.“
(Skrifaraklausan er á blaði 101r).
Háttalyklar
Háttalykill Lofts Guttormssonar
„Hér skrifast Háttalykill dýri, hvern ort hefur Loftur Guttormsson ríki“
„Marsglóða mín troða hýra, …“
„… fróði þáttinn, lykils hátta, nú er [.....]álað.“
Háttalykill Jóns Guðmundssonar á Felli
„Annar háttalykill séra Jóns Guðmundssonar á Felli“
„Litars báru læt eg hér …“
Bragarhættir teknir saman af Ólafi Markússyni
„Þriðji háttalykill eður bragarhættir samanteknir af Ólafi Markússyni anno 1674 í decembri. “
„Ei mun duga að færa á frest …“
„ … þrýtur, rénar, bíður smíð.“
„Nóta. Þessi háttalykill innihélt 103 bragarhætti en eg hef nokkra úr honum undanfellt sem finnast í þeim fyrirfarandi og eftirfylgjandi lyklum en 13 þeim síðustu bragarháttum sem eru frá annarri hendi hefi eg aftur við aukið. Testor, N. Brynjúlfsson.“
(Skrifaraklausan er á blaði 120v).
Háttalykill eftir ýmsa höfunda
„Fjórði háttalykill saminn af ýmsum authoribus.“
„Fer hér í fótspor flokkum vér …“
„ … hér sér þver mér er hver kerra.“
Þrjár kviður
Kviða séra Hallgríms Péturssonar
„Sú fyrsta af séra Hallgrími Péturssyni.“
„Týr, Þór, Knörr …“
„ … var mér þrár lær hlýri.“
Vísan er eignuð fleirum en Hallgrími.
Kviða Jóns Guðmundssonar
„Önnur af séra Jóni Guðmundssyni.“
„Freyr úr vör sér …“
„ … mér er hver herjans.“
Þriðja af Brynjúlfi Brynjúlfssyni
„Þriðja af Brynjúlfi Brynjúlfssyni“
„Ber jór þar úr …“
„ … þver mér er hver kerra.“
Yfirlit yfir sögur skrifaðar á Íslandi
„Registur yfir sögur þær sem hér á Íslandi hafa ritaðar verið bæði af innlendum og útlendum.“
„Adoníus saga, Af Agnari kóngi, Akurnesinga saga …“
„ … Örvar-Oddi, Ölvesinga saga. Endi.“
„Sumar sögur eru þær hér sem eru tvisvar eður jafnvel þrisvar skrifaðar og ber það til þess að þær hafa ýmisleg nöfn og afskriftir og kann það jafnvel að villa ókunnugan ef hann veit ei áður öll þeirra kenningarnöfn. Sumar sögur eru og hér nefndar sem nú meinast ei existera hvað og svo er observatione dignum.“
Yfirlitið er í stafrófsröð. (Skrifaraklausan er á blaði 129r).
Vísa - Langloka eftir Matthildi Pétursdóttur
„Vísa til uppfyllingar. Skrifast hér ein langloka ort af Matthildi Pétursdóttur.“
„Alla skaltu ævi langa …“
„ … þér sjálfum hjá, vor Jehova. “
„Endir.“
(Skrifaraklausan er á blaði 130r).
Fysisk Beskrivelse / Kodikologi
Sautján kver:
- Kver I: blöð 1-4, 2 tvinn.
- Kver II: blöð 5-12, 4 tvinn.
- Kver III: blöð 13-20, 4 tvinn.
- Kver IV: blöð 21-28, 4 tvinn.
- Kver V: blöð 29-36, 4 tvinn.
- Kver VI: blöð 37-44, 4 tvinn.
- Kver VII: blöð 45-52, 4 tvinn.
- Kver VIII: blöð 53-60, 4 tvinn.
- Kver IX: blöð 61-68, 4 tvinn.
- Kver X: blöð 69-76, 4 tvinn.
- Kver XI: blöð 77-84, 4 tvinn.
- Kver XII: blöð 85-92, 4 tvinn.
- Kver XIII: blöð 93-100, 4 tvinn.
- Kver XIV: blöð 101-108, 4 tvinn.
- Kver XV: blöð 109-116, 4 tvinn.
- Kver XVI: blöð 117-124, 4 tvinn.
- Kver XVII: blöð 125-130, 3 tvinn.
- Eindálka.
- Leturflötur er ca 125-135 mm x 75-80 mm.
- Línufjöldi er ca 26-30.
- Griporð eru víðast hvar.
- Síðutitlar.
- Blöð hafa verið styrkt á nokkrum stöðum, s.s. blöð 68r, 84r og 104r.
- Blöð eru nokkuð notkunarnúin.
- Leðurklæðning á bókarspjöldum er snjáð og mynstur og litur hefur víða máðst af.
Skrifari er að öllum líkindum Nikulás Brynjólfsson, Kirkjubóli í Stöðvarsókn, Suður-Múlasýslu (sjá: Spássíugreinar og aðrar viðbætur; Manntalsvefur Þjóðskjalasafns Íslands; http://www.archives.is/index.php?node=124 ). Kansellískrift.
Tvöfaldur rammi er um titilsíðu (blað 1r). Ramminn er skreyttur í mismunandi litum með laufum, blómum og hjörtum.
Upphafsstafur, þ.e. stækkaður, skreyttur og/eða litaður bókstafur er í upphafi efnisþáttar (sjá t.d. blöð 5r-v og 43v).
Fyrirsagnir eru með blekfylltum stöfum (sbr. blöð 84v og 86r).
Bókahnútur eða ígildi bókahnúts, þ.e. skreyting við niðurlag texta er á blöðum 4v, 43r og 94v.
Nafnið Eiríkur Eiríksson er skrifað á framanvert fremra saurblað.
Band (177 mm x 103 mm x 32 mm): Kjölur og tréspjöld eru klædd leðri (í eitt) með áþrykktu kaflamynstri og er sex blaða blómhnappur í hverjum ferningi. Bandið er spennt saman að framan með koparspennum og leðurólum.
Historie og herkomst
Upplýsingar um fyrri eigendur má fá í handriti: Á blaði 130v stendur: Sigurður Jóhannesson á með réttu bók þessa að mér dauðum ef hann lifir lengur. En lifi ég lengur, sem ólíklegt er áskil ég mér hana aftur. Til merkis mitt nafn, Jóhannes Árnason, þann 9. oktober 1848 á Teigarhorni við Berufjörð.
Á blaði 2v stendur (með annarri hendi): S. Jóhannesson á (niðurlag setningarinnar vantar) svo hugsanlega hefur þetta allt gengið eftir sem að framan segir og Sigurður eignast bókina eftir föður sinn.
Í manntalinu 1855 kemur fram að Jóhannes Árnason, Teigarhorni (hjáleiga) sé 86 ára ekkill og blindur. Hann býr þar með dóttur sinn, Ingveldi Jóhannesdóttur og manni hennar, Anthoniusi Eiríkssyni grashúsmanni, en þau áttu dótturina Kristbjörgu sem þá var sjö ára gömul (sbr. Manntalsvefur Þjóðskjalasafns Íslands; http://www.archives.is/index.php?node=124 ).
Ekki fundust heimildir um vensl Jóhannesar og Sigurðar.
Yderligere information
Bibliografi
Redaktør: Faulkes, Anthony
Omfang: s. 509 p.
[Metadata]
×- Land
- Island
- Sted
- Reykjavík
- Institution
- Árni Magnússon-instituttet for islandske studier
- Opbevaringssted
- Handritasvið
- Håndskriftsamling
- Safn Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum
- Katalognummer
- SÁM 119
- Nøgleord
- Eddadigte
Runer
Metrik
Gudedigte
Oldnordisk digtning
Digte
Forord
Háttalyklar
Retorik
Litteraturvidenskab
Indholdsfortegnelse
Nordisk mytologi
Heltedigte - XML
- Vis som XML
- Bemærkninger
- Send feedback om håndskriftet
Indhold
×- Edda
- Efnisyfirlit
- Formálar
- Fyrsti partur Eddu
- Annar partur Eddu
- Þriðji partur Eddu
- Viðbætur
- Háttalyklar
- Háttalykill Lofts Guttormssonar
- Háttalykill Jóns Guðmundssonar á Felli
- Bragarhættir teknir saman af Ólafi Markússyni
- Háttalykill eftir ýmsa höfunda
- Þrjár kviður
- Yfirlit yfir sögur skrifaðar á Íslandi
- Vísa - Langloka eftir Matthildi Pétursdóttur